Нэрт сэтгүүлч Лунтангийн Болормаа агсны  санаачлан хэрэгжүүлж,  жилээс жилд цар хүрээ нь өргөжин тэлсээр буй “Орон нутгийн сэтгүүлчдийн сүлжээ” төслийн 2019 оны ээлжит сургалтаа  The Mongolian Mining Journal сэтгүүл болон “Хөгжлийн төлөө сэтгүүл зүй”  ТББ  өнөөдөр  албан ёсоор эхэлж байна.  Сэтгүүлчдийн уул уурхай, эдийн засгийн ойлголт, мэдлэг чадварыг хөгжүүлэх чиглэлээр олон жилийн туршлага хуримтлуулж,  тодорхой амжилтад хүрсэн тус сэтгүүлийн редакц нь “Орон нутаг ба уул уурхай” мэдээллийн буланг The Mongolian Mining Journal сэтгүүл болон www.mongolianminingjournal.com сайтад гуравдугаар сарын 25-наас эхлэн ажиллуулж байгаа юм. Тус булан нь төсөлд хамрагдаж буй 21 аймгийн сэтгүүлчдийн  орон нутгаас бэлтгэсэн нийтлэл, нэвтрүүлэг, сэтгүүл зүйн бүтээлийг нийтлэх,  орон нутгийн уул уурхайн бодит мэдээллийг салбарын уншигчдад хүргэх мэдээллийн талбар байх юм. 

Уул уурхай, эдийн засгийн салбарын олон сэдвээр бодитой бичих, нэвтрүүлэхийн тулд сэтгүүлчдэд суурь мэдлэг, мэдээлэл чухал. Тэр тусмаа өргөн уудам Монгол орны аймаг, сум хязгаарт алслан суурьшсан ард иргэдэд уул уурхайн салбарын бодит мэдээлэл хүргэх үйлс онцгой. Тиймээс “Хөгжлийн төлөө сэтгүүл зүй” төрийн бус байгууллага орон нутгийн мэргэжил нэгт сэтгүүлчдийнхээ мэдлэгт нэмэр тус болохыг илүүтэй чухалчилж ирэв.

Монгол сайхан нутагт эргэх дөрвөн цагийн аясаар намрын улирал үргэлжилж, өвлийн эхэн сартай золголоо. Ялангуяа говь нутагт хөгшдийн ярьдагаар ёстой л “налайж” байна. Налайсан энэ өдрүүдэд говь нутгаар аяны дөрөө мултлаад ирлээ.

Оюу толгой компанийн ашиг орлогын цөм болох гүний уурхайтай танилцах, 1300 метрийн гүнд, газар доор монгол уурхайчид хэрхэн ажиллаж байгааг харах нь уул уурхайгаас хөндий орон нутгийн сэтгүүлчдийн хувьд ховор боломж юм. Учир нь энэхүү гүний уурхайд Оюу толгойд ажиллаж буй ажилчид ч орж нэвтэрч үзээгүй нь олонтаа.

Австралийн эдийн засгийн бүтэц нь уул уурхайгаас хэтэрхий хамааралтай байгаа ч тэнд дэлхийн хамгийн хөгжилтэй хотууд оршиж байгаа нь тогтвортой хөгжлийг цогцлоож буйн илрэл гэж хэлж болно. Үүнд Австралийн амжилт оршино.

Инновац, технологийн хөгжлийг “шингээсэн”, хариуцлагатай уул уурхай болон бусад салбарынхаа ачаар хөгжилд хүрсэн, өөдрөг яваа улс бол Австрали. Тус улсын хоёр дахь том муж нь Күинслэнд юм.

Дэлхийн уул уурхайн салбарт хоёрдугаарт эрэмбэлэгддэг, гигант тодотголтой “Rio tinto” групп Баруун Австрали дахь Пилбарагийн уурхайгаас 280 гаруй км төмөр замаар 28 мянган тонн төмрийн хүдрийг машинчгүй галт тэргээр далайн боомтод тээвэрлэн хүргэсэн тухай мэдээлэл өнгөрсөн долдугаар сард цацагдаж, дуулиан болсныг уншигч Та санаж байна уу.

Сэтгүүл зүй ч технологийн дэвшлийн нөлөөгөөр гэрлийн хурдаар өөрчлөгдөж, түүнийг дагаад дэлхий өөрчлөгдөж байна. Тиймээс дижитал сэтгүүл зүй, дата сэтгүүл зүйн тухай ярихаас өөр аргагүй болжээ. Эрэн сурвалжлах сэтгүүл зүйд энэ шинэ чиг хандлага хэрхэн нэвтэрч байгааг Монгол, Австралийн жишээн дээр харж болно.

Австрали, Монгол хоёр эрдэс баялаг ихтэй, уул уурхайн бүтээгдэхүүн экспортын голлох хэсгийг бүрдүүлдэг, газар нутгийн хэмжээ том, хөдөө аж ахуйн үйлдвэрлэл хөгжсөн гэх мэт эдийн засгийн үндсэн үзүүлэлтээрээ ойролцоо.

Бид нарийн, өргөн цариг ярьсаар өнөөдөр ямар ч замгүй сууж байхад дэлхийн хөгжил биднийг “баяртай” ч гэж хэлэлгүй хол хаян оджээ. Тодруулбал, уул уурхайг улс орны эдийн засгийн тулгуур багана болгож буй Австрали автоматжуулалтын эрин үеийг уул уурхайн салбарт авчирч, жолоочгүйгээр тээвэрлэлт хийж байна.

Уул уурхайн талаарх бидний уламжлалт ойлголт халаагаа өгч, технологийн хувьсгал энэ салбарт хүч түрэн орж ирлээ. Өөрчлөлт, шинэчлэлт зай завсаргүй мөшгих эринд хиймэл оюун ухаан хүний хөдөлмөрийг хөнгөвчилж, цаг хугацааг дөтлөх болов.

Австралийн экспортын бүтцийг задлаад харвал уул уурхай, мал аж ахуй, аялал жуулчлал гэсэн гурван салбар жин дардаг. Тийм ч учраас энэ услад сэтгүүлчдийн барьж авдаг, уншигчдын анхаардаг гол сэдвийн нэг нь уул уурхай.

Дэлхий нийт бүрэн автоматжуулах систем рүү явж байхад Монгол Улс дангаараа уламжлалт арга барилаар явж боломгүй үетэй бид нүүр тулж байна.

Нөхөн сэргэдэггүй байгалийн нөөц баялагтай улс орны өмнө боломж, сорилт аль аль нь тулгардаг. Боломжоо зөв ашигласан нь хожиж, буруудсан нь баялгаасаа болж баларсан жишээ цөөнгүй. Бусдын алдаанаас суралцаж, сайн туршлагыг өөртөө нэвтрүүлсэн орнууд ч бас бий. Тэгвэл хариуцлагатай уул уурхайг хөгжүүлж, энэ нь өөрсдийнх нь тодотгол болсон орны нэг бол Австрали.

Мал аж ахуйн салбарын энэхүү эмзэг байдал нь нэрэн дээрээ малчдад хамаатай харагдавч нидэр дээрээ нийт хүн амд сөрөг нөлөөтэй. Хур бороо орохгүй л бол тэнгэр хол, газар хатуугийн зовлонг малчид төдийгүй төв суурин газрынхан ч биеэрээ эдлэх цаг үетэй нүүр тулж байх шиг.

Олон төрлийн үйл ажиллагаа, мэдээлэл дундаас онцолж Оюу толгойн Байгалийн ургамлын үржүүлгийн газрын талаар уншигч та бүхэндээ хуваалцъя. Ханбогд сум газар нутгийн хувьд манай аймагтай хил залгаа зэргэлдээх сум, байгаль цаг уурын хувьд мөн л ижил төстэй. Дорноговь аймагт Мод үржүүлгийн газар байдаг.

Говь нутгийнхан газрын гүнээс хэрэглээний болон ундны усаа авч хэрэглэдэг бөгөөд өнгөн хөрсний усаар суурин газар болон бэлчээрийн мал аж ахуйгаа бүрэн хангах боломжгүй билээ. Тиймээс ч эртнээс газрын гүн дэх их уснуудаа нуур хэмээн нэрийдэж ирсэн түүхтэй. Үүний нэг нь буюу Өмнөговь аймгийн төв Даланзадгад сумын ундны усны нөөц гэгдэх Балгасны улаан нуур.

“Петрочайна Дачин тамсаг” компанийн хариуцлагагүй үйлдлээс болж Дорнод нутгийн иргэдийн ахуй амьдрал, байгаль экологи, дэлхийд цор ганц хялганат хээр тал, зээрийн сүрэг үгүй болж буй тухай “Хар алтны хар балаг” нийтлэлд бид өмнө нь өгүүлсэн. Тэгвэл энэ удаад дээрх асуудлыг шийдвэрлэхэд саад тотгор болж буй системийн алдаа дутагдлын талаар сурвалжиллаа.

2018 оны сургалт гурван үе шаттай үргэлжлэх бөгөөд энэ удаад бид “Оюу толгой”-н Оюут ил уурхай, Баяжуулах үйлдвэр, Эрсдэлийг үзүүлэх төв болон гүний уурхайн бүтээн байгуулалттай танилцав. Мөн “Оюу толгой”-н хөрөнгө оруулалтаар Ханбогд суманд хийгдсэн бүтээн байгуулалтын ажлуудтай танилцсан юм.

Хөтөлбөрийн хүрээнд ментий (орон нутгийн сэтгүүлчид) нар ментороор (төвийн сэтгүүлчид) сонгосон 2 хүний бүрэлдэхүүнтэй нийт 8 багт хуваагдан гурван удаагийн арга хэмжээний дагуу редакцдаа харилцан зочилж туршлага солилцон, суралцаж, хамтын бүтээл дээр ажиллалаа. Менторшип хөтөлбөр зургаан сарын хугацаанд амжилттай хэрэгжиж, үр дүнг хэлэлцэх, хамтын бүтээлийг тайлагнах хаалтын арга хэмжээ аравдугаар сарын 30-31-ний өдрүүдэд болов.